|
|
|
| Ana Sayfa | Hatırladıklarım | Fener | Pınar | Turizm | Medya | Linkler | Arşiv | Bize Ulaşın |
BİLGİNİN ÖNGÖRÜCÜLÜĞÜ ve GEÇERLİLİĞİ SORUNU
Bir teorinin kendi içerisinde tutarlı olması ve kendi mantığını sınayan testlerle geçerli ve güvenilir bulunması, o teorinin doğru bilgiye istinat ettiği ve doğru bilgiyi temin ettiği anlamına gelir mi?
Taoizm'e sırtını dayamış Geleneksel Çin Tıbbı Teorisi vücutta içerisinde Chi denen hayatî gücün dolaştığı, her biri belli iç organlara tekabül eden enerjetik kanalların varlığı fikrinden hareketle son derecede sofistike, karmaşık ve kendi içerisinde tutarlı bir “tıp metodolojisi ve epistemolojisi” kurmuştu ve buna dayanarak uygulanan akupunktur ve benzeri tedavilerin belli durumlarda işe yaradığı Batı’ da da kabûl görmektedir. Fakat kimse bu kanalların varlığını objektif ve somut bir şekilde gösteremedi. Akupunkturun tesirinin büyük ölçüde endojen opiatlar, nörotransmitter sistemleri ve belli MSS bölgeleri vâsıtasıyla gerçekleştiği anlaşıldı.
Ama, kim tarafından?
Bunları ölçüp biçebilen Batılı bilim adamları tarafından! Yoksa, kendi mistik dünyasında yaşayan Çinli için Chi, Shen, Po, Xue... hâlâ gerçek ve, doğru olmamasına rağmen, klâsik teoriye göre nokta seçimi yapmadıkça, akupunkturu yeterince başarılı uygulamak pek mümkün değil!
Dünyanın üzerinde paralel ve meridyenlerin olmadığını hepimiz biliyoruz ama bunlar varmış gibi akıl yürütüp hesap yapmasak yolumuzu bulamazdık.
OBJEKTİF VE SÜBJEKTİF BİLGİ MES’ELESİ
İdealist, teist, deist, panteist veya pananteist kozmogoniler, spiritist ve spiritüalist, mistik ve dinî pek çok inanç sistemi kendi içlerinde tutarlı referanslarla hareket ederler. Dinler de, sosyal psikoloji bağlamında, birer ideolojidirler. Hepsinin kendine göre bir Ulu Yaratıcı, Tanrı fikri vardır ve melekler, cinler, diğer tabiatüstü-manevî yaratıklarla dolu bir veri tabanı olan inanç ve referans sistemleri vardır ve kendi içlerinde tutarlıdırlar. Bâzı dürüst ve otokritiği güçlü kişilerin özeleştiriden kaçınmadıkları da görülmüştür.
Kendi inanç sistemine göre, bir kişideki “ruhsal” bir sorun şeytandan, içine giren bir cinden veya Poltergeist’ten kaynaklanıyor olabilir ve bundan kurtulmak için de bir hocaya, mânevî şifacıya, exorcist’e, medyuma veya cinciye gidebilir. Nitekim, en cahilinden en sofistikesine kadar pek çok kişinin bu yollara tevessül ettiklerini biliyoruz. İnsanın okurken sinirden patlasa mı, gülmekten çatlasa mı karar veremediği, hastaya musallat olmuş cini çıkarmak için cinin (!) nasıl dövüleceğini anlatan kitaplar gırla gidiyor ve bunu yazan hurafecilere, koca üniversite profesörü, televizyon sunucuları iltifat edebiliyorlar; böyle bir olayı katıldığım bir canlı televizyon programında yaşamış ve yayınladığım bir makalede anlatmıştım!
Bu konudaki ısrarcı tutumumun sebebi, İslâm’ın esasında böyle sapkınlıkların hiç olmadığını, böyle kişilerin ya şarlatan ya da akıl hastası olduğunu bilmemden kaynaklanıyor. Yoksa, ayakları yere basan ve akl-ı selîme alenen ters düşmeyen her türlü inanca saygım vardır. Bilimsel olmak iddiasıyla bir şey yaparken, o tatbikatın istinat ettiği dayanağın güvenilir ve geçerli olması gerekir.
Yazının bu noktasına kadar bahsettiğimiz bütün epistemolojik tartışmalara ve Heraclitus’un “aynı derede iki kere yıkanamazsınız” ifadesine rağmen, emprisizm ve pratiklik prensiplerinin müspet ilmin (pozitif bilimin) temel taşı olduğunu düşünüyorum. Yâni ya doğrudan müşahede (observation: gözlem) yoluyla ya da bir varsayım üzerine bina edilmiş bir teorinin tecrübelerle (experiment: deney) ispatı yoluyla elde edilen bilginin defâeten ve farklı gözlemcilerce de teyidi söz konusu olduğu zaman, bu bilgi bilimseldir (scientific). Bu şekilde elde edilen bilgiye bilim ve felsefede objektif (nesnel) bilgi denir.
İlham, sezgi, içe doğma, rûya da görme, vahiy gibi vasıtalarla elde edilen bilgiye ise sübjektif (öznel) bilgi denir.
Objektif bilgi dâimâ daha yeni ve geçerli, güvenilir bilgilerle çürütülüp değişebilmek özelliğini taşır.
Sübjektif bilgi ise dogmatik, nass’a dayanan ve değişmez vasıftadır; ancak üzerinde tefsirler yapılabilir ki, bunlar da yeni birer sübjektif bilgi oluştururlar.
Objektif bilgi bir kanaât (opinion) konusudur, dâima değişmeye ve ilerlemeye adaydır, sübjektif bilgi ise bir îman konusudur ve –çoğu zaman- tartışılması bile memnudur. Maâlesef, Amerikanca’ da “to believe” fiili o kadar rahat kullanılır oldu ki, ondan etkilenen Türk yazarlar da bilimsel konularda bile inançtan (belief) bahsetmeye başladılar, kanaât kayboldu.
Bu semantik bozulmanın tefekkür etmeyi de ne kadar bozduğu ve, meselâ, “Allah’a iman etmekle”, “Freud’un psişe modelinin doğru olduğu kanaâtinde olmanın” farkı kalmadı. Bu son derecede önemli epistemolojik esprinin kaybı, bilim adamlarını iman gibi taptıkları bilimsel teorilerle mücehhez kılarak, sekter kamplara böldü. Bir başka semantik sorun, Türk psikiyatrisinde ruh kelimesinin yanlış kullanılmasından kaynaklanıyor. Araplar psikoloji karşılığı olarak “ilm-i ruh” demiyorlar, “ilm-i nefs” terimini kullanıyorlar.
Zihin yerine ruh denince, metafizik-dinî mânâda ruhla karışıyor ve ne kadar sözüm ona medyum, şifacı, “reenkarnasyon terapisti” geçinen şarlatan varsa, “biz de ruhla uğraşıyoruz, siz de” deyip, kendilerini psikiyatr’ la meslektaş, hattâ üstün görme hakkını kendilerinde buluyorlar. Halbuki psikyat’rın uğraştığı şey zihin, yâni psişedir ve bu anlamda ruhun organı da beyindir. Bu yaklaşım bâzlarına çok redüksiyonist (indirgeyici) gelebilir. Nitekim, psikiyatri tarihinde de bu konu sürekli tartışılmıştır. Adolf Meyer’in psikobiyoloji kavramını ortaya koymasını, George Engel’in “biyopsikososyal modeli” ve “genel sistemler teorisini” insanın varoluşuyla irtibatlandırması zenginleştirmiştir. Karl Jaspers, Karl Wernicke ve Sigmund Freud’un metodolojilerini fazla kutupsal oldukları için eleştirmiş ve psikiyatride plüralist bir epistemolojinin gerekliliğini vurgulamıştır. Bu eklektik tavır da bâzılarınca eleştirilmiş, bâzılarınca desteklenmiş, hattâ geliştirilmiştir. Metafizik-dinî anlamdaki ruhun ve cin, melek gibi mânevî varlıkların ne olduklarını bilemeyeceğimiz, onları deney ve gözlem yoluyla ispat veya inkâr edemeyeceğimiz için, bunlar müspet ilmin kullanabileceği bilgiler, doneler değildir. Meselâ, ruhun ölümden sonra başka bir bedende yeniden dünyaya gelmesi demek olan reenkarnasyon mevzuu ne ruh, ne de öte âlem mefhumları objektif bilgi olmadıkları için, bilimsel bir tartışma konusu teşkil etmez; olsa olsa teolojik bir argümandır, yâni bir inanç konusudur.
Hipnozla kişileri geçmiş hayatlarına götürüp, o zamanlarda yaşadıkları olayların bu günkü problemlerinin sebebi olduğu düşüncesiyle, bunları hastaların hâfızalarından silerek tedavi etmek nev’înden uygulamalar da, bu perspektifle bakıldığında görüleceği gibi, bilim-dışı, hattâ tehlikelidir. Aynı şekilde, pek çok insanın bâtıl bir itikat hâlinde çekindiği “nazar değmesi” de, ne demek olduğu belirsiz bir kavram olduğu için, bilim-dışıdır.
Popper ne derse desin, müspet ilim ve onun kullandığı malzeme olan objektif bilgi sâyesinde bilim de, teknoloji de, insanoğlunun hayat standardı da müthiş bir sür’atle ilerliyor.
Müspet ilmin istinat ettiği ve etmesi şart olan, aksi taktirde terakkinin, tekâmülün mümkün olmayacağı bilgi objektif bilgidir ve tıp da müspet ilmin sağlıkla ilgili dalıdır. Bu sebepledir ki, kişisel inancı, dinî veya ideolojik tercihi ne olursa olsun, tıp adamının, ezcümle psikiyatrın kullanacağı, rehber edineceği bilgi objektif bilgi olmak zorundadır.
Bir psikiyatr mesaisine dua ederek, niyet tutarak veya hiçbir şey yapmayarak başlayabilir; bu onun şahsî tercihidir. Ama, bilimsel uygulamaya hiç bir inancın katılmaması gerekir. En önemli bilimsel ahlâk prensibi budur.
Bizler moralist değil terapistiz.
Hastalarımızı yargılamak, vaftiz veya takdis etmek değil, tedavi etmekle mükellefiz.
Prof.
Dr. Mehmet Kerem Doksat
17.04.2002
|
|
|
| Ana Sayfa | Hatırladıklarım | Fener | Pınar | Turizm | Medya | Linkler | Arşiv | Bize Ulaşın |